ფსიქოლოგის 7 რჩევა გადაღლილ დედებს

როგორ შევაჩვიოთ ბავშვი თვითჩაძინებას და რა ეტაპებისგან უნდა შედგებოდეს ბავშვის ძილისწინა რიტუალი? - აღნიშნულ საკითხზე MomsEdu.ge-ს ბავშვთა ნევროლოგი თამარ ედიბერიძე ესაუბრა. 

- მშობლებისთვის ბავშვის დაძინების პროცესი საკმაოდ რთული პროცესია. რა ასაკიდან შეიძლება შევაჩვიოთ ბავშვი თვითჩაძინებას?

- გეთანხმებით, იმის მიუხედავად, რომ ძილი ფიზიოლოგიური მოთხოვნილება და აუცილებლობაა, ყველა ჩვენგანის ყოველდღიურობაში, ჩაძინება, როგორც ასეთი, არის უნარი, რომელიც დასწავლას საჭიროებს. ამ უნარის გამომუშავებას ადრეული ასაკიდანვე სჭირდება რუტინა და რიტუალი. რაც უფრო სწორად დავიცავთ ვადებს და წესებს, მით უფრო გავუადვილებთ პატარას და საკუთარ თავსაც ამ გამოწვევის გადალახვას.

თვითჩაძინება გულისხმობს, რომ ბავშვს ლოგინში ჩაწოლის შემდეგ აღარ სჭირდება ოჯახის წევრის გვერდით ყოფნა და დამოუკიდებლად ახერხებს მშვიდად ჩაძინებას. ღამით გაღვიძების შემთხვევაშიც, დაუხმარებლად შეუძლია შეიბრუნოს ძილი. ბავშვები გამოცდილებისა და ინდივიდუალური საჭიროებებიდან გამომდინარე, სხვადასხვა ასაკში ახერხებენ ამას. 3 წლამდე ასაკში ეს უნარი ძალიან ლაბილურია, თუმცა შეუძლებელიც არ არის. 3 წლის შემდეგ უფრო სტაბილური ხდება, ხოლო სასკოლო ასაკის ბავშვთან უკვე სრულიად რეალური და აუცილებელიც კია.

- არსებობს თუ არა მეთოდები, რომლის საშუალებითაც პატარას მივაჩვევთ თვითჩაძინებას და თუ არსებობს ცალ-ცალკე რომ განვიხილოთ.

- უმთავრესი რეკომენდაცია, როგორ ვასწავლოთ ბავშვს თვითჩაძინება და შეფხიზლების შემთხვევაში ძილის დამოუკიდებლად შებრუნება, არის ადრეული ასაკიდან ძილის რეჟიმის და ჩაძინების რიტუალის სწორად ორგანიზება და მიყოლა.

პირველი ოქროს წესია - რეჟიმი. ეს გულისხმობს ერთი და იგივე დროს დაძინებას და ასევე, სტაბილურ დროს გამოღვიძებას. რეჟიმის ფონზე ორგანიზმს უადვილდება ძილისთვის საჭირო ფიზიოლოგიური მექანიზმების აქტივაცია და ბავშვისთვისაც ეს პროცესი გაცილებით მარტივი და თავისთავადი ხდება. გაითვალისწინეთ, რომ დრო თუ რომელ საათზე დაიძინებს ბავშვი, შეიძლება იყოს ინდივიდუალური, რადგან ის დიდწილად დამოკიდებულია ბავშვის ბიოლოგიურ რიტმებსა და მოთხოვნილებაზე. მნიშვნელოვანია, რომ ეს დრო იყოს სტაბილური. ბავშვისთვის ინდივიდუალური დროის გამოსათვლელად საჭიროა მის ქცევაზე დაკვირვება. ყველა ბავშვთან დგება ისეთი პერიოდი, როდესაც ეცვლება ქცევა, იწყებს მთქნარებას, იფშვნეტს თვალებს, ჩვეულებრივზე მოთენთილია ან პირიქით, უფრო აჟიტირებულიც, თითქოს იფხიზლებს თავს, მაგრამ სისხარტე და რეაქციები ჩვეულებრივზე განსხვავებული აქვს. საჭიროა ამ დროის დაფიქსირება და შემდეგ ძილისწინა რიტუალის მასზე აწყობა. ასევე, ნუ დაივიწყებთ, რომ გაღვიძებაც ძილის ნაწილია, შესაბამისად, ძილის რეჟიმი გულისხმობს გამოღვიძების საათების დაცვასაც. დილით დროში გადავადებული გამოღვიძება ბუნებრივია გამოიწვევს საღამოს ჩაძინების დროის ცვლილებას.

იგივე უნდა ვთქვათ ადრეული ასაკის ბავშვებში დღის ძილის საათებზეც. თუ დღის ძილის დადგომა და დასრულება გადანაცვლებულია, საღამოს ძილიც ლოგიკურად გადაიწევს. ამიტომ, უნდა გამოვთვალოთ არა მხოლოდ საღამოს ჩაძინების, არამედ გამოღვიძების ოპტიმალური დროც, როდესაც ბავშვი უკვე საკმარისად გამოძინებულია და მზადაა დღის მანძილზე აქტივობებისთვის. ვინაიდან გამოღვიძება უფრო აქტიური პროცესია, ვიდრე ჩაძინება, გაცილებით ადვილია ჩარევა და დახმარება, რომ დროულად გავაღვიძოთ ბავშვი. გამოღვიძების და გამოფხიზლების წახალისება ადვილია ფიზიკური შეხებით - მოფერებით, სინათლის ანთებით, მხიარული მუსიკით, გემრიელი სასუსნავით.

მეორე ოქროს წესი ეხება ძილისწინა რუტინას და რიტუალს. ძილისთვის მზადებას ვიწყებთ საკმარისად ადრე. დღის ძილის წინ 1 საათი შესავალი შეიძლება საკმარისი იყოს, ღამის ძილის წინ 2 საათამდეც შეიძლება დაგვჭირდეს. ანუ, თუ ბავშვი, მაგალითად, 10 საათისთვის ითენთება, ამ დროს სასურველია უკვე ლოგინში იწვეს, მაგრამ ამისთვის მომზადებას დავიწყებთ 8 საათიდან. კერძოდ, ეს პერიოდი თავისუფალი უნდა იყოს აქტიური და ხმაურიანი თამაშებისგან, არ არის სასურველი მეტისმეტად განათებული, მით უფრო ციმციმა და კაშკაშა სინათლეებით დატვირთული გარემო, ასევე, საკვების, განსაკუთრებით მსუყე კერძების, უმი ხილის და ბოსტნეულის, ტკბილეულის მირთმევა, სურპრიზები და მძაფრი ემოციები. ეს ყველაფერი დღის მანძილზე აუცილებლად უნდა იყოს ბავშვის ცხოვრებაში, მაგრამ არა ძილის წინ. სამაგიეროდ, რეკომენდებულია მშვიდი სამაგიდო და ხალიჩაზე თამაშები, წიგნების თვალიერება, ხატვა, ძერწვა, მშვიდი მუსიკა. ამას მოჰყვება ტანზე გამოცვლა და ჰიგიენური პროცედურების ჩატარება უკვე აბაზანაში. ამ წესების თანმიმდევრული დაცვა გვეხმარება, რომ ბავშვი ბუნებრივად განეწყოს ძილისთვის და დათქმულ დროს მშვიდად გადავინაცვლოთ საძინებელში. რიტუალის განმეორებადობა ემოციურადაც ამზადებს ბავშვს, რომ თამაში სრულდება და ძილის დრო მოდის. მნიშნველოვანია, რომ ოჯახის სხვა წევრებმაც გაითვალისწინონ და საკუთარი აქტივობებით ხელი არ შეუშალონ ბავშვის ძილის რეჟიმს. შეგვიძლია ჩვენი ქცევითაც დავუმტკიცოთ, რომ ყველა ვემზადებით ძილისთვის და მხოლოდ ბავშვს არ ვაიძულებთ შეწყვიტოს გართობა და დაიძინოს.

ლოგინში ჩაწოლიდან დაახლოებით 30 წუთი შეგვიძლია დავუთმოთ საუბარს, ზღაპრის მოყოლას, წიგნის თვალიერებას, უბრალოდ ჩახუტებას და მუსიკის ან სიმღერის მოსმენას, რის ფონზეც ბავშვი ჩაიძინებს. ხოლო მას შემდეგ, რაც ეს ყველაფერი ზედმიწევნით რუტინული და თავისთავადი გახდება, ვცდილობთ რომ საუბარი თუ მუსიკა შევწყვიტოთ ბავშვის სრულად ჩაძინებამდე, რათა მივცეთ საშუალება „სიჩუმეში“ ჩაიძინოს, თუმცა ჩვენ ჯერჯერობით ვრჩებით მის გვერდით.

შემდეგი ეტაპია ფიზიკურად დაშორება. თუ დასაწყისში ბავშვის საწოლზე ან მასთან ძალიან ახლოს ვართ, შემდეგ ნელ-ნელა ვშორდებით საწოლს, თუმცა ისე, რომ გვხედავდეს და გრძნობდეს ჩვენს გვერდით ყოფნას. მოგვიანებით ოდნავ შეღებული კარი შეიძლება ბავშვისთვის უკვე საკმარისი იყოს, რომ მარტო არ იგრძნოს თავი, თუმცა პრაქტიკულად დამოუკიდებლად მოახერხოს ჩაძინება. ამ პერიოდში, ძალიან კარგად გვეხმარება ე.წ. „დამცავი საგანი“ - ეს არის ბავშვის საყვარელი სათამაშო, რომელსაც ჩაეხუტება ძილის დროს.

ძალიან რთულია, რომ კონკრეტული ასაკი მივუთითოთ, თუ როდის უნდა გადავიდეთ ერთი ეტაპიდან მეორეზე. 3 წლამდე ბავშვებს უმეტესად ჯერ კიდევ სჭირდებათ სტაბილურად გვერდით ყოფნა. თუმცა 3 წლის შემდეგ, დამოუკიდებლად ჩაძინება უფრო მეტად უნდა წავახალისოთ და სასკოლო ასაკში სასურველია ამის პრობლემა აღარ გვქონდეს.

- ზოგჯერ, როცა ბავშვი არ იძინებს, მშობლები რწევით ცდილობენ მის ჩაძინებას, რამდენად მიზანშეწონილია ეს მეთოდი?

- ჩახუტება და ხელში რწევა ეხმარება ადრეული ასაკის ბავშვს, განსაკუთრებით სიცოცხლის პირველი თვეების მანძილზე, რომ თავი იგრძნოს დაცულად. ბუნებრივია, რომ ამ დროს მშვიდდება და ჩაძინებაც უადვილდება. ამავე დროს, გეთანხმებით, რომ მოგვიანებით ეს უკვე ჩვევაში გადადის და ბავშვს უჭირს მის გარეშე ჩაძინება. სწორედ ამიტომ, მოფერება და ჩახუტება შეიძლება გამოვიყენოთ ბავშვის დასამშვიდებლად, მოსადუნებლად ძილის წინა პერიოდში, მაგრამ რწევა ხელში ან თუნდაც საწოლში, 6 თვის შემდეგ სასურველია ეტაპობრივად შევამციროთ და გამოვრიცხოთ ჩაძინების რიტუალიდან. მნიშვნელოვანია, რომ ბავშვმა ჩაიძინოს იმ გარემოში და მდგომარეობაში, ანუ უძრავ ზედაპირზე, როგორშიც უნდა გააგრძელოს ძილი. თუ რწევით ჩავაძინეთ, ღამის მანძილზე ყველა შეფხიზლებაზე მას ისევ რწევით დახმარება დასჭირდება.

მსგავსი რეკომენდაცია უნდა გავცეთ საკვების ან სასმელის გამოყენებაზეც. 6 თვემდე ძილი და კვება ჯერ კიდევ მეტისმეტად გადაჯაჭვული მდგომარეობებია. ამ ასაკამდე კვების პროცესში ჩაძინება, განსაკუთრებით ღამით - სრულიად ბუნებრივია. მით უფრო თუ ბავშვი ბუნებრივ კვებაზეა. 6 თვის ასაკიდან სასურველია რომ კვება აღარ იყოს უშუალოდ ძილის რიტუალის ნაწილი, ანუ, კვების დასრულებიდან ჩაძინებამდე იყოს გარკვეული შუალედი და არ მოხდეს კვების პროცესში ჩაძინება. ეს აძლევს ბავშვს იმის საშუალებას, რომ თანდათან გამიჯნოს ორი ფიზიოლოგიური მდგომარეობა ერთმანეთისგან - დანაყრება და ძილის სურვილი. ბოთლით კვების შემთხვევაში ეს პრობლემა უფრო ადვილად გვარდება. ბუნებრივ კვებაზე მყოფ ბავშვებში დროში ხანგრძლივდება და ხშირად ძუძუთი კვების დასრულებამდე ამის განხორციელება შეუძლებელია ხოლმე. თუმცა მცდელობა არ უნდა დავაკლოთ, ვეცადოთ, რომ კვების დასრულებამდე ვაფხიზლოთ ბავშვი. შემდეგ, რომელიმე მშვიდი ტიპის თამაშით გავართოთ და ისე გადავინაცვლოთ საძინებელში. მნიშვნელოვანია, რომ ეს აქტივობა არ იყოს მეტისმეტად მოძრავი და ხმაურიანი. ამის შემდეგ საკმარისად ძილმორეული, თუმცა ჯერ კიდევ ფხიზელი ბავშვი უნდა ჩავაწვინოთ იმ საწოლში, სადაც ძილს გააგრძელებს. ასაკის მატებასთან ერთად შუალედი კვებასა და ძილს შორის გაიზრდება. ღამით შეფხიზლების პროცესშიც მაქსიმალურად ავარიდოთ თავი საკვებით და ძუძუთი დამშვიდებას. ეს უკანასკნელი განსაკუთრებით რთულად გამოსდით მშობლებს, თუმცა გამოცდილებამ აჩვენა რომ შეუძლებელი არ არის.

- და ბოლოს, რას ურჩევდით მშობლებს?

- მოკლედ რომ შევაჯამოთ ჩვენი რეკომენდაციები - ძილი ფიზიოლოგიური მოთხოვნილებაა, თუმცა ჩაძინება უნარია, რომელსაც სჭირდება სწავლა და გამომუშავება. რაც უფრო ადრეული ასაკიდან დავიწყებთ ამაზე ზრუნვას, მით უფრო გაუადვილდება ბავშვს მისი გათავისება. მნიშვნელოვანია რეჟიმის და რიტუალის ორგანიზება და მიყოლა. ამავე დროს, ბავშვის ინდივიდუალური მოთხოვნილებების და ბიოლოგიური რიტმების გათვალისწინება. სიცოცხლის პირველი 3 თვის მანძილზე ბავშვის ფიზიოლოგიური და მათ შორის ძილ-ღვიძილის ციკლი ჩამოყალიბების პროცესშია. თავად ბავშვიც თითქოს ძიების და გარკვევის პროცესშია, ნელ-ნელა ეცნობა საკუთარ ბიოლოგიურ რიტმებს. 3 თვის ასაკიდან უფრო თვალსაჩინოდ ხდება კვების და ძილის რიტმების დარეგულირება და ინდივიდუალური მახასიათებლების გამოვლენა. ეტაპობრივად იზრდება სიფხიზლის პერიოდების ხანგრძლივობა, კომუნიკაცია და ინტერაქცია, ოჯახის წევრებთან ემოციური უკუკავშირი ხდება უფრო შინაარსიანი და გააზრებული. 6 თვიდან, ზოგჯერ უფრო ადრეც, ასაკის შესაბამისად კვების და ძილის რეჟიმის შემუშავებაზე ზრუნვა უკვე სასურველია. ამისთვის საჭიროა ბავშვის ბიოლოგიურ რიტმებსა და ქცევაზე დაკვირვება და ასაკობრივი მოთხოვნილებების გათვალისწინება. საჭიროების შემთხვევაში შეგვიძლია მივმართოთ ბავშვის პედიატრს ან ბავშვთა ნევროლოგს დახმარების და რეკომენდაციებისთვის. 

ესაუბრა მარიამ ჩოქური